default

Zwerfafval

Categorie: Schone en aantrekkelijke leefomgeving

Het voorkomen en opruimen van zwerfafval vormt voor gemeenten een belangrijk onderdeel van het dagelijks beheer van de buitenruimte. Vanwege de relatie met verpakkingen en de circulaire economie is zwerfafval ook onderwerp van landelijk beleid. Sinds 2007 wordt met landelijke programma’s gewerkt aan het voorkomen en bestrijden van zwerfafval en worden gemeenten ondersteund met o.a. kennis, subsidies en vergoedingen.

Een aanzienlijk deel van zwerfafval bestaat uit drankverpakkingen. Begin 2018 heeft de staatsecretaris met het verpakkend bedrijfsleven afgesproken statiegeld op kleine flesjes in te voeren als in het najaar van 2020 niet wordt voldaan aan de voorwaarden van 90% recycling en 70-90% reductie van kleine flesjes in het zwerfafval. Hiermee is de landelijke aanpak van zwerfafval een nieuwe fase ingegaan.

Actuele stand van zaken/ontwikkelingen

Nederland Schoon heeft namens het verpakkende bedrijfsleven een Actieplan 2019 gepresenteerd dat bestaat uit een Bedrijfsprogramma en een Gemeenteprogramma. In het kader van het bedrijfsprogramma zijn in vier gemeenten (Rotterdam, Zaandam, Meierijstad en Heerenveen) pilots uitgevoerd die medio 2019 zijn afgerond. De pilots 'Flesjes in de bak, zo doen we dat' waren gericht op het verbinden van scholen en sportclubs, inzet van cleanteams, afvalbakken, retourlogistiek en een incentiveprogramma. De pilot in Heerenveen is opgeschaald naar Friesland. Het gemeenteprogramma of publiek spoor bestaat uit vijf pijlers met elk vier modules met maatregelen en interventies. De pijlers zijn: effectieve inzet afvalbakken, slimmer schoonhouden, schoon belonen, handhaving en monitoring. Ook in het Gemeenteprogramma zijn een 8-tal pilotgemeenten aangewezen.
Voor de aanpak van zwerfafval kunnen de overige gemeenten gebruik maken van de zwerfafvalvergoeding (1,18 per inwoner/jaar). Vanaf het jaar 2019 is de module 'monitoring' is verplicht.

Onderzoek
In het kader van de eventuele invoering van statiegeld op flesje wordt door Rijkswaterstaat een landelijke monitor uitgevoerd waarvan de resultaten elk half jaar worden besproken en gerapporteerd aan de Tweede Kamer. Rijkswaterstaat heeft in het kader van het project 'Meten is weten' medio 2019 een onderzoek gestart om de kosten van de zwerfafval in beeld te brengen. Met het kostenonderzoek wordt het onderzoek van Deloitte uit 2010 geactualiseerd. Het onderzoek is eind 2019 afgerond.

Het in beeld brengen van de kosten voor zwerfafval is ook belangrijk in het kader van de nieuwe EU-richtlijn Single Use Plastics (SUP) 2019/904, die op 5 juni 2019 is gepubliceerd. Artikel 8 uit deze richtlijn ziet erop toe dat producenten de kosten dekken voor het opruimen en verwerken van het zwerfafval van een aantal aangewezen kunststofproducten voor eenmalig hergebruik (voedselverpakkingen, zakjes en wikkels, drankverpakkingen, drinkbekers, plastic tasjes, vochtige doekjes, ballonnen en tabak/peuken). Dit moet eind 2024 in landelijke regelgeving zijn geimplementeerd.

Betekenis voor gemeenten en publieke bedrijven

Gemeenten hebben de zorg voor het beheer van de openbare ruimte. Het opruimen en voorkomen van zwerfafval is dan ook een kerntaak van gemeenten en hun afval- en reinigingsbedrijven. Uit onderzoek van Deloitte uit 2010 blijkt dat de Nederlandse gemeenten hieraan jaarlijks bijna 200 miljoen euro besteden. Bijna 90% van de Nederlandse gemeenten heeft zich aangesloten bij de statiegeldalliantie en is voorstander van statiegeld op flesjes en blikjes. Met de introductie van statiegeld op flesjes en blikjes is een maximale reductie van €80 mln. van de kosten voor opruimen zwerfafval mogelijk.

Tot het definitieve besluit over het al dan niet invoeren van statiegeld op flesjes in het najaar van 2020 ontstaat de situatie dat het verpakkende bedrijfsleven alles op alles zal zetten om dat te voorkomen en hierbij ook de inzet van gemeenten verwacht. Gemeenten zijn pro-statiegeld maar realiseren zich ook dat met statiegeld het zwerfafval niet geheel opgelost zal zijn en er voor het resterende deel altijd een brede integrale aanpak is vereist. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van de zwerfafvalvergoeding.

Standpunten / Wat doet de NVRD

Al ruim 10 jaar participeert de NVRD in de uitvoering van Landelijke zwerfafvalprogramma’s (Impulsprogramma, Focusprogramma en Gemeente Schoon). Vanaf 2017 gebeurt dat samen met RWS en NLS in de Landelijke Aanpak Zwerfafval. De NVRD staat nog steeds achter een landelijke aanpak van zwerfafval en zal hieraan zonodig bijdragen. Met het Actieplan Zwerfafval 2019 van NederlandSchoon is er wat de NVRD betreft geen sprake meer van een landelijke aanpak zoals in het verleden met LAZ. De NVRD blijft betrokken bij het Actieplan zwerfafval (bijvoorbeeld uitvoering Benchmark Schoon) maar is geen volwaardige uitvoeringspartner meer van het programma en zal steeds per onderdeel steeds een afweging maken.

Ondersteuning
Voor gemeenten en hun publieke afval- en reinigingsbedrijven is het zaak de beleidsmatige inbedding en professionalisering in de zwerfafvalaanpak die de laatste jaren is ontwikkeld door te zetten. De NVRD zal hierin ondersteunen en de belangen van haar leden vertegenwoordigen bij de verdere invulling van de zwerfafvalaanpak, de voorwaarden voor de zwerfafvalvergoeding de monitoring van flesjes en het kostenonderzoek. De NVRD trekt hierbij samen op met de VNG.

De NVRD biedt de Benchmark Schoon aan waarin gemeenten hun prestaties kunnen vergelijken en van elkaar kunnen leren. Het thema Zwerfafval is een van de thema's binnen www.benchmarkschoon.nl.