Hoe zit dat nou met… textielinzameling

Het komt voor dat een stroom – zoals textiel, metaal of oud papier – een gemeente geld oplevert. Dit geld bekostigt vaak, samen met de afvalstoffenheffing die inwoners betalen, de inzameling en verwerking van álle huishoudelijke afvalstromen. Steeds meer gemeenten kiezen er echter voor de opbrengsten van textiel niet richting afvalscheiding als geheel te laten vloeien, maar te behouden voor deze stroom zelf. Hiermee zetten zij bijvoorbeeld in op betere inzameling, het aanpakken van vervuiling, fijnsortering, hoogwaardige recycling en meer transparantie in de keten.

In voor- en tegenspoed
Dat gescheiden ingezameld textiel iets oplevert, komt vooral door de herdraagbare kleding die daarin zit. Herdraagbare kleding wordt, nadat een selectie is gemaakt voor lokale en regionale (kringloop)winkels, verhandeld op de internationale markt. Deze markt is aan allerlei ontwikkelingen onderhevig, zodat herdraagbaar textiel de ene keer meer oplevert dan de andere keer.

Voor de gemeentelijke taak om huishoudelijk textiel in te zamelen zijn deze fluctuaties in de markt niet relevant. Gemeenten blijven textiel inzamelen, óók wanneer de inzameling van textiel meer kost dan het oplevert. Dit werd goed zichtbaar tijdens de coronapandemie. Als gevolg van de wereldwijde lockdowns en andere maatregelen stortte de internationale markt voor herdraagbaar textiel in. De export, en dus verkoop, van het textiel kwam volledig stil te liggen door het sluiten van veel verkooppunten van tweedehands kleding in en buiten Europa. Meerdere textielinzamelaars die namens gemeenten de inzameling van textiel verzorgden, dreigden in de problemen te komen. Ze hebben gemeenten voor de keuze gesteld te stoppen met de inzameling of dit zonder een kostendekkende vergoeding te continueren. Veel gemeenten sprongen bij en besloten voor een langdurige periode af te zien van de opbrengsten van textiel. De inzamelkosten van deze gemeenten werden niet langer gedekt, maar de gescheiden inzameling van textiel bleef gehandhaafd.

Gemeenten dragen óók de kosten van niet gescheiden textiel in het restafval
Daar waar het textiel gescheiden, droog en schoon wordt ingezameld, is het geld waard. Een aantal gemeenten ontvangt hiervoor dan ook een vergoeding. Maar momenteel zit 55 procent van het textiel in het restafval, zo blijkt uit de in 2018 uitgevoerde massabalans van het ingezamelde afgedankte textiel in Nederland. Gemeenten dragen ook de kosten voor het inzamelen en verwerken van dit ongescheiden textiel. De gemiddelde inzamel- en verwerkingskosten van een ton fijn restafval (waar dit textiel in zit) bedragen 213 euro. Gemeenten dragen deze kosten die worden gedekt uit de gemeentelijke afvalstoffenheffing. Als gemeenten een vergoeding ontvangen voor het gescheiden ingezamelde textiel dekt dit in veel gevallen dus niet de totale kosten voor al het textiel dat gemeenten inzamelen en verwerken. Dat gemeenten via aanbestedingen geld zouden verdienen met textiel ligt in werkelijkheid dus genuanceerder en kan pas worden bepaald als de kosten voor inzameling en verwerking van textiel in het restafval daarin worden meegenomen.

Aanbesteding: een vergoeding per kilo ingezameld textiel
Wanneer gemeenten via een aanbesteding op zoek gaan naar een partij voor de inzameling en/of sortering van het huishoudelijk textiel, is het uitvragen van een vergoeding per ton textiel vaak onderdeel van de gunningscriteria. Diverse inzamelaars en sorteerders van het textiel hebben geopperd dat gemeenten hiermee zouden moeten stoppen. Gemeentelijke aanbestedingen zouden namelijk een maximale opbrengst voor huishoudelijk textiel voor gemeenten in de hand werken waarbij kwaliteit, transparantie en duurzaamheid van ondergeschikt belang zijn. Gemeenten en overheden moeten zich echter houden aan het aanbestedingsrecht. Dat stelt dat een aanbestedende dienst altijd een van de volgende drie gunningscriteria in de aanbesteding moet toepassen:

• beste prijs-kwaliteitverhouding (BPKV);
• laagste kosten op basis van kosteneffectiviteit, of;
• laagste prijs.

Hierbij geldt dat in principe moet worden gegund aan de inschrijver met de beste prijs-kwaliteit verhouding. De keuze voor een van de andere criteria moet worden gemotiveerd. In alle drie de gunningscriteria speelt prijs een rol, zodat gemeenten dat aspect moeten meenemen. Dit maakt het voor gemeenten onmogelijk om de prijs in zijn geheel weg te laten uit aanbestedingen.

Veel gemeenten kiezen ervoor kwaliteit zwaarder te laten wegen dan prijs. Diverse NVRD-leden – waaronder Circulus, Avri en gemeente Rotterdam – maakten deze afweging in hun recente aanbestedingstrajecten. De negen aandeelhoudende gemeenten van Circulus startten in 2017 een aanbestedingsprocedure. Om de textielketen meer circulair en transparant te maken, werd besloten tot lokale sortering van het textiel uit eigen regio. Traceerbaarheid stond daarbij hoog in het vaandel. Inmiddels is, in samenwerking met Leger des Heils Reshare, een textielsorteercentrum gerealiseerd in Deventer, aldus Douwe Bouchier, adviseur gemeenten bij Circulus. “Daar wordt textiel gesorteerd met inzet van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt met als doel duurzame verwerking van textiel waarbij niet herdraagbaar en recyclebaar textiel in Nederland wordt verwerkt.”

Concurrentie
Zelfs wanneer gemeenten in hun aanbestedingen primair inzetten op kwaliteit en prijs daaraan ondergeschikt maken, staat dat harde concurrentie op de markt van textielinzamelaars en -sorteerders niet altijd in de weg. Want textiel is niet alleen voor gemeente een waardestroom, maar ook kringloopbedrijven, inzamelaars en sorteerders verdienen daaraan geld. Dat is ook de reden waarom textiel zo gewild is. Wanneer meerdere marktpartijen kunnen voldoen aan de kwalitatieve criteria uit aanbestedingen en in die zin gelijkwaardig scoren, geeft prijs uiteindelijk de doorslag en beperkt concurrentie zich tot dat punt. Dit ligt buiten de macht van gemeenten. Hier is de markt van textielinzamelaars en -sorteerders aan zet.

Dit artikel verscheen in ons Vakblad GRAM van september 2023.